Những năm gần đây, số lượng bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường đang ngày một tăng với nhiều biến chứng nghiêm trọng. Vì vậy bệnh tiểu đường đang là lỗi lo ám ảnh của toàn xã hội. Việc trang bị những kiến thức về nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng ngừa bệnh tiểu đường sẽ giúp phát hiện sớm, từ đó sẽ đưa ra được các phương pháp điều trị sớm, kịp thời ngay từ giai đoạn đầu
Bệnh tiểu đường là gì?
Bệnh tiểu đường hay còn gọi là đái tháo đường, đầy là bệnh rối loạn chuyển hóa đặc trưng, bệnh này sẽ có lượng đường ở trong máu luôn đạt ở mức cao hơn so với bình thường do cơ thể bị thiếu hụt về tiết insulin hoặc đề kháng với insulin hoặc cả 2, từ đó sẽ dẫn đến rối loạn về chuyển hóa đường. mỡ, chất khoáng, đạm.
Khi người bệnh mắc tiểu đường, cơ thể sẽ không thể tự chuyển hóa các chất bột đường từ các thực phẩm sử dụng hàng ngày để tạo ra năng lượng, lâu ngày sẽ gây nên hiện tượng tăng lượng đường tích tụ trong máu. Nếu lượng đường trong máu luôn đạt ở mức cao sẽ làm gia tăng các nguy cơ bệnh lý về tim mạch, đồng thời gây tổn thương nhiều cơ quan bộ phận khác điển hình như thần kinh, mắt, thận và nhiều bệnh lý nghiêm trọng khác.
Phân loại các loại bệnh tiểu đường thường gặp
Hiện nay, bệnh đái tháo đường có 2 thể chính:
Tiểu đường tuýp 1
Tiểu đường tuýp 1 là bệnh do tế bào beta của tuyến tụy bị phá hủy gây giảm tiết insulin hoặc không tiết ra insulin, khiến lượng insulin lưu thông trong máu rất ít, không thể điều hòa lượng đường trong máu, gây nguy hiểm đến tính mạng người mắc bệnh.
Phần lớn bị tiểu đường tuýp 1 xảy ra ở trẻ em và những người trẻ tuổi (thường gặp nhất là tuổi dưới 20 tuổi), chiếm khoảng 5 – 10% tổng số trường hợp bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường. Đái tháo đường tuýp 1, các triệu chứng bệnh xảy ra đột ngột, tiến triển nhanh nên rất dễ dàng phát hiện bệnh.
Tiểu đường tuýp 2
Khác với tiểu đường tuýp 1, tiểu đường tuýp 2 được gọi là bệnh tiểu đường của người lớn tuổi hay tiểu đường không phụ thuộc vào insulin. Ở thể này, insulin do tuyến tụy tiết ra dù đạt số lượng như người bình thường nhưng lại giảm hoặc không có vai trò điều hòa lượng đường trong máu do bị giảm chức năng của tế bào beta tuyến tụy tiến triển trên nền tảng đề kháng insulin.
Tiểu đường tuýp 2 là thể bệnh phổ biến nhất, gặp nhiều nhất ở người trung niên trên 40 tuổi và có xu hướng dần trẻ hóa. Số người mắc ở thể này chiếm đa số đến 90 – 95% các trường hợp mắc bệnh. Bệnh ở thể này sẽ không có những triệu chứng rõ ràng vì vậy nên bệnh nhân rất khó phát hiện.
Ngoài hai thể chính trên mà chúng tôi đã đề cập ở trên, bệnh tiểu đường còn một thể chỉ xảy ra ở phụ nữ mang thai, gọi là tiểu đường thai kỳ.
Ở phụ nữ mang thai, nhau thai sẽ tạo ra các hormon nữ điển hình như estrogen, các progesterone sẽ tác động vào các thụ thể insulin ở trên tế bào đích, sau đó sẽ làm tăng đề kháng insulin. Tuy nhiên, khi tuyến tụy không thể sản sinh đủ lượng insulin cần thiết để vượt qua đề kháng này sẽ dẫn đến tích tụ lượng đường trong máu, dẫn đến tiểu đường trong suốt thai kỳ.
Mặc dù vậy, đái tháo đường thai kỳ sẽ hết ngay sau khi sản phụ sinh con, nhưng sản phụ cần phải điều trị và can thiệp sớm trong suốt thời gian mang thai để tránh các diễn biến xấu ảnh hưởng đến cả mẹ và bé.
Bệnh tiền tiểu đường là gì?
Tiền tiểu đường là một căn bệnh dạng rối loạn chuyển hóa đường khi đói hoặc rối loạn dung nạp đường khiến chỉ số đường huyết tăng cao nhưng chưa vượt ngưỡng để chuẩn đoán là mắc bệnh tiểu đường.
Tiền tiểu đường là giai đoạn trung gian giữa người bình thường và tiểu đường tuýp 2. Có khoảng 70% người tiền tiểu đường sẽ thành tiểu đường chính thức và có nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu người bệnh không được điều trị đúng cách, cũng như không điều chỉn chế độ dinh dưỡng và lối sống ở mức hợp lý
Nguyên nhân của bệnh tiền tiều đường bao gồm nhiều yếu tố tác động như: các gen nguy cơ, kháng insulin, tăng nhu cầu tiết insulin, ngộ độc glucose, giảm khối lượng tế bào beta tuyến tụy, rối loạn tiết/giảm hoạt động incretin, tích luỹ amylin, ngộ độc lipid,…, kết cục là làm giảm chức năng tế bào beta tiến triển.
Mức độ giảm tiết insulin và đề kháng insulin xuất hiện từ rất sớm, trước khi được chẩn đoán tiểu đường khoảng 12 năm, và tăng dần theo thời gian. Vì vậy, việc phát hiện và điều trị sớm cho người mắc tiền tiểu đường sẽ giúp giảm tỷ lệ mắc tiểu đường tuýp 2 và phòng ngừa được các biến chứng tim mạch và biến chứng khác do tăng glucose máu (tăng lúc đói và sau ăn).
Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh tiểu đường
Các dấu hiệu nhận biết của bệnh tiểu đường sẽ thay đổi ít nhiều theo tuýp mắc bệnh đái tháo đường, đôi khi rất nhẹ, thậm chí không có triệu chứng rõ ràng khiến người mắc bệnh khó phát hiện, mãi đến khi bệnh có những biến chứng xấu mới có thể phát hiện để thăm khám và điều trị.
Triệu chứng của tiểu đường tuýp 1
Các triệu chứng của bệnh tiểu đường tuýp 1 thường diễn biến nhanh, có thể xuất hiện vài ngày hoặc vài tuần với các biểu hiện điển hình bao gồm:
– Cảm thấy đói và mệt: Thông thường, cơ thể sẽ chuyển đổi thực phẩm mà chúng ta ăn thành glucose để các tế bào lấy năng lượng. Các tế bào này sẽ cần đến insulin để có thể hấp thụ glucose. Tuy nhiên, khi cơ thể không tạo ra đủ lượng insulin cần thiết, hoặc các tế bào của cơ thể kháng lại insulin sẽ khiến glucose không thể hấp thu và lấy năng lượng. Chính vì vậy sẽ khiến bệnh nhân sẽ cảm thấy đói và mệt mỏi hơn so với bình thường.
– Thường xuyên khát nước, đi tiểu nhiều: Người bình thường sẽ đi tiểu 4-7 lần trong vòng 24 giờ, nhưng ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 1 sẽ đi tiểu nhiều lần hơn so với người bình thường. Ở người bình thường, cơ thể sẽ tái hấp thu glucose khi đi qua thận, còn ở bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường, lượng glucose trong máu bị đẩy lên cao khiến cho thận không thể hấp thu trở lại. Vì vậy mà glucose sẽ được thải qua đường tiểu kéo theo thải nước, khiến cơ thể tạo nhiều nước tiểu, từ đó bệnh nhân sẽ mắc tiểu thường xuyên hơn.
Khi người bệnh đi tiểu nhiều lần sẽgây ra tình tình trạng mất nước, bệnh nhân sẽ rất khát do đó sẽ cần phải bổ sung nước, chính vì vậy lại càng đi tiểu nhiều hơn.
– Khô miệng, ngứa da: Bệnh nhân sẽ đi tiểu nhiều hơn khiến cơ thể bị mất nước, làm cho vùng miệng cảm thấy bị khô. Đồng thời, da khô có thể khiến bệnh nhân bị ngứa.
Sụt cân: Một số trường hợp bệnh nhân ăn nhiều nhưng vẫn sụt cân sau vài tuần lễ do mất nước, do ly giải mô mỡ, mô cơ.
Triệu chứng của người bị tiểu đường tuýp 2
Ở thể tiểu đường tuýp 2, các triệu chứng sẽ phát triển âm thầm và hình thành trong nhiều năm, hầu hết bệnh nhân không gặp những triệu chứng rõ ràng như thể tiểu đường tuýp 1 vi thế thường rất khó phát hiện. Bệnh có thể vô tình được phát hiện qua các xét nghiệm glucose hoặc có những tình trạng như vết thương nhiễm trùng lâu lành.
Một số dấu hiệu nghi ngờ cần thăm khám bác sĩ và làm các xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán chính xác bệnh đái tháo đường bào gồm:
– Nhiễm trùng nấm men: Nấm men sẽ ăn glucose, do đó sự tập trung glucose trong cơ thể sẽ khiến nấm phát triển nhanh và mạnh hơn. Người bệnh có thể thấy vết nhiễm trùng ở da, ở giữa ngón tay, ngón chân, dưới vùng ngực, thậm chí xung quanh hoặc trong bộ phận sinh dục.
– Vết thương lâu lành: Cơ thể có lượng đường trong máu quá cao có thể sẽ ảnh hưởng đến lưu lượng máu của toàn bộ cơ thể, gây nên những tổn thương cho hệ thần kinh, khiến các vết thương khó lành. Ngoài ra, bệnh nhân còn có thể thấy đau hoặc tê ở chân. Đây cũng là biểu hiện của tổn thương thần kinh.
Triệu chứng tiểu đường khi mang thai
Phụ nữ thời kì mang thai nếu bị tiểu đường thường không có triệu chứng rõ ràng. Thai phụ có thể sẽ khát nước hơn bình thường, đi tiểu thường xuyên hơn. Bệnh thường được phát hiện ở 3 tháng giữa hoặc 3 tháng cuối chu kì thai kỳ nhờ thực hiện nghiệm pháp dung nạp glucose 3 mẫu lúc thai 24 – 28 tuần tuổi, trước đó chưa được ghi nhận bệnh tiểu đường type 1 hoặc type 2.
Nguyên nhân gây nên bệnh tiểu đường
Glucose là một chất cần thiết đóng vai trò là nguồn năng lượng cho các tế bào và được thích trữ trong gan tạo thành glycogen. Khi biếng ăn, lượng glucose trong máu sẽ hạ thấp, khiến gan sẽ ly giải những phân tử glycogen thành glucose để cân bằng lại lượng đường trong máu. Vì vậy máu sẽ vận chuyển glucose đến các mô trong cơ thế giúp hấp thụ glucose để cung cấp năng lượng cho các tế bào.
Tuy nhiên, trong trường hợp các tế bào không hấp thụ glucose một cách trực tiếp mà cần đến sự hỗ trợ của insulin (hormone sản xuất bởi tuyến tụy) sẽ khiến glucose được hấp thụ vào tế bào, giảm nồng độ glucose trong máu. Lâu ngày sẽ khiến đường huyết giảm, đồng thời các tuyến tụy cũng giảm sản xuất ra insulin.
Vì vậy, nếu cơ thể có quá trình trao đổi chất bất thường sẽ khiến glucose không thể đi vào các tế bào và cung cấp năng lượng cho cơ thể, do đó mà lượng đường vẫn còn tồn đọng trong máu, tình trạng này kéo dài sẽ khiến lượng đường trong máu tăng cao.
Nguyên nhân gây nên bệnh tiểu đường type 1
Tiểu đường tuýp 1 do các tế bào beta của tuyến tụy bị phá hủy nên insulin cơ thể của người bệnh sẽ rất ít thậm chí là không có.
Ngoài ra còn do cơ chế tự miễn (type 1A), do hệ miễn dịch tấn công nhầm hoặc phá hủy các tế bào sản xuất insulin có trong tuyến tụy vì thế cũng sẽ khiến bệnh nhân không có hoặc có rất ít insulin, dẫn đến lượng đường trong máu bị tích lũy thay vì di chuyển đến các tế bào,
Các yếu tố nguy cơ dẫn đến tiểu đường type 1 hiện vẫn chưa rõ. Tuy nhiên, ghi nhận đa số trường hợp bệnh nhân mắc bệnhcho rằng: khi một thành viên trong gia đình mắc bệnh thì bạn cũng sẽ có nguy cơ nhẹ mắc bệnh. Các yếu tố môi trường, phơi nhiễm với một số loại virus cũng là nguyên nhân nguy cơ gay bệnh.
Nguyên nhân gây nên bệnh tiểu đường type 2
Nguyên nhân của bệnh tiểu đường type 2 vẫn chưa được làm rõ, tuy nhiên một số trường hợp ghi nhận bệnh có thể di truyền. Bên cạnh đó, tình trạng béo phì thừa cân cũng là một nguyên nhân gây bệnh, tuy nhiên không phải ai thừa cân cũng mắc bệnh tiểu đường tuýp 2.
Một số nguyên nhân có thể dẫn đến tiểu đường type 2 bao gồmgồm:
- Gia đình có bố mẹ, anh chị em ruột, con mắc bệnh tiểu đường.
- Bản thân từng bị tiểu đường thai kỳ.
- Tiền sử bệnh tim mạch do xơ vữa động mạch
- Tăng huyết áp.
- Ít hoạt động thể dục
- Thừa cân, béo phì.
- Bị rối loạn dung nạp đường hay rối loạn đường huyết
- Phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang
Nguyên nhân gây nên bệnh tiểu đường trong thai kỳ
Khi phụ nữ mang thai, nhau thai sẽ tạo ra những kích thích để duy trì thai kỳ. Những kích thích này sẽ làm cho tế bào tăng khả năng kháng insulin. Bình thường, các tuyến tụy sẽ sản sinh ra đủ lượng insulin để vượt qua sức đề kháng này, tuy nhiên với một số trường hợp tuyến tụy không sản sinh đủ lượng insulin cần thiết, từ đó sẽ khiến lượng đường vận chuyển vào các tế bào giảm đi, khiến lượng đường tích tụ lại trong máu tăng cao, dẫn đến tiểu đường trong thai kỳ.
Phụ nữ khi mang thai mà bị thừa cân, có tiền sử gia đình mắc bệnh đái tháo đường hoặc đã được chẩn đoán bị rối loạn dung nạp glucose đều có nguy cơ cao bị tiểu đường
